Στη συλλεκτική και περιεκτική εργασία του Γ. Κολιαβά για τον Κ. Σάθα, που δημοσιεύτηκε στο περ. ??Στερεά Ελλάς?? (3ο μέρος στο πρόσφατο τ. ) διαβάσαμε και όσα είχε γράψει για τον ακαταπόνητο γαλαξειδιώτη ιστορικόν ερευνητή, ο αείμνηστος αμφισσέας δημοσιογράφος Γ. Γάτος (1931-2010). Συμμεριζόμενοι την πίεση της ανάγκης εντοπισμού του εντύπου όπου είχε πρωτοδημοσιευτεί, δεχθήκαμε απρόσμενα απ? τη σύζυγο του αλησμόνητου φίλου, το τευχ. 69 ? Σεπτ. 1964, του περ. ??Περιηγητική?? που το περιείχε (σσ. 41-43). Το κενό καλύπτεται, οι αναγκαίες προσθήκες στην εργογραφία του Γ. Γάτου έγιναν, το περιοδικό παραδόθηκε στη ΔΒΑ και το ξεφύλλισμά του μας έδωσε την αφορμή του σύντομου αυτού σημειώματος.
Στους παλιούς συμπολίτες, νέους της Άμφισσας προδικτατορικά, το άκουσμα της ??Περιηγητικής?? σήμαινε πολλά κι ανακαλούσε πλούσιες αναμνήσεις, με ιδιαίτερα έντονη διάθεση αφήγησής τους. Ήδη απ? την εποχή (τέλη 19ου, αρχές του 20ού αι.) που ο λαός μας ??ανακάλυπτε?? την ελληνικότητα και διαμόρφωνε εμπλουτίζοντας διαρκώς τη συλλογική ταυτότητά του, είχαν διατυπωθεί θεωρίες για το περιβάλλον και την καθοριστικήν επίδρασή του στην ανάπτυξη του ανθρώπου και τη δημιουργία πολιτισμού. Έχοντας έντονα ζήσει την παιδική κι εφηβική του ζωή στη γενέτειρά του και περιδιαβή τα γύρω βουνά, ως τα παράλια κάτω του Κρισσαίου, καθώς το ομολογεί στο ??Γράμμα σ? ένα φίλο?? του, εμπλέκεται σ? αυτούς κι ο Αλ. Δελμούζος (1880-1956).
Ήδη πριν από τον Β΄ Παγκ. Πόλεμο είχαν ιδρυθεί στη χώρα δεκάδες λέσχες με φυσιολατρικό και ταξιδιωτικό χαρακτήρα που διοργάνωναν εκδρομές σε μέρη κοντινά, ή μακρινά, ιστορικού ενδιαφέροντος ή φυσικού κάλλους. Τέτοιος σύλλογος, με μακρά και πλούσια διαδρομή που συνεχίζει ως τις μέρες μας, είναι η Ελληνική Περιηγητική Λέσχη. Είχε ξεκινήσει το 1921 ως Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος και το 1937 μετεξελίχθηκε σε ΕΠΛ. Στις δραστηριότητες και τις εκδρομές της είχαν λάβει ενεργό μέρος κορυφαίοι εκπρόσωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών, όπως οι Κ. Παλαμάς, Γρ. Ξενόπουλος, Γ. Δροσίνης, Κ. Ουράνης, Δ. Μητρόπουλος, Γ. Σεφέρης, Οδ. Ελύτης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η. Βενέζης, Ραλλού Μάνου κ.ά. Με εξακτινωτική δομή, ενθάρρυνε τη δημιουργία Τμημάτων μακριά από το κεντρικό των Αθηνών, σε όποια πόλη συγκεντρωνόταν ένας αναγκαίος πυρήνας ανθρώπων που ήθελε να το συστήσει.
Τα Τμήματα επικοινωνούσαν και συνεργάζονταν στις φυσιολατρικές κ.λπ. δράσεις τους. Σε εποχή λιγώτερο υποψιασμένη, η ΕΠΛ και τα ανά την Ελλάδα Τμήματά της, υπήρξαν σοβαροί προάγγελοι των σύγχρονων Οικολογικών Ενώσεων-Σωματείων Προστασίας του Περιβάλλοντος και υποκινητές ανάπτυξης του εσωτερικού τουρισμού, σε σαφώς πιο υγιείς βάσεις. Η ΕΠΛ έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση του Φεστιβάλ της Επιδαύρου.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Π. Καλονάρο, ο φυσιολατρικός και ο εκδρομικός σύλλογος Άμφισσας ιδρύθηκαν το 1956 (σ. 270), χωρίς κάποιο άλλο στοιχείο σχετικά. Εκ των εχόντων την πρωτοβουλία σύστασης του Τμ. Άμφισσας της ΕΠΛ, ο οδοντίατρος και συγγραφέας κ. Ηλ. Ρεκαΐτης τοποθετεί (σε πρόσφατα δημοσιευμένο σε τοπική εφημερίδα άρθρο του) το ξεκίνημά του το 1960 και την έντονη δραστηριοποίησή του, λίγο αργότερα (1964), όταν Πρόεδρος ανέλαβε ο Γ. Γάτος. Αυτός σε συνέντευξή του με τίτλο ??Τα Φωκικά άλλοτε και τώρα?? (εφημ. ??Εν Δελφοίς??, φ. 103/18-9-2004) ανέφερε ότι «Δημιουργήσαμε την Περιηγητική Λέσχη και αρχίσαμε από την Άμφισσα τις εκδηλώσεις (?) Ήρθαμε σε επαφή με Λέσχες άλλων νομών που τότε ανθούσαν. Η ΕΠΛ ήταν ένα σωματείο υπεράνω πάσης υποψίας, κάτι πολύ σημαντικό για την εποχή, στελεχωνόταν από προοδευτικά στελέχη όλων των πολιτικών παρατάξεων?».
Το Τμήμα της Άμφισσας, εκτός της διοργάνωσης εκδρομών, υπήρξε κι ο οργανωτικός φορέας, με τον Δήμο της πόλης, των ποιοτικών κι ανεπανάληπτων προδικτατορικών Φωκικών, (εκδηλώσεων που ίσως άξιζε, με τις αναλογίες ? ιδιαιτερότητές τους, να συγκριθούν με τα Σκαρίμπεια). Την περίοδο λοιπόν των έντονων προετοιμασιών των Α΄ Φωκικών (Σεπτ. ?64), δημοσιεύτηκε στο περ. της ??Περιηγητικής?? και στη στήλη των ειδήσεων απ? την κίνηση των Τμημάτων πανελληνίως, αλφαβητικά ύστερα απ? το Αίγιο και την Αμαλιάδα, το ακόλουθο (σ. 59) : ΑΜΦΙΣΣΑ: Συνεχίζοντας τον τίτλο της πνευματικής δραστηριότητάς του, το Τμήμα της Άμφισσας συνεργάστηκε με το Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών και το Διδασκαλικό Σύλλογο Παρνασσίδας, με σκοπό την περισυλλογή του λαογραφικού και αρχειακού υλικού της Φωκίδας και των αντικειμένων λαϊκής τέχνης. Ήδη, ύστερα από σχετικές συσκέψεις, μπήκαν οι βάσεις προγραμματισμού της εξόρμησης για τη διάσωση και περισυλλογή του λαογραφικού και ιστορικού υλικού. Συντάχτηκε ακόμα, ύστερα από επιμελημένη μελέτη, κανονισμός για τη σωστή καθοδήγηση πάνω στη λαογραφική δουλειά.
Μια ακόμα επιτυχία του πρωτοπόρου Τμήματος της Άμφισσας είναι η διοργάνωση των πρώτων Παμφωκικών σκακιστικών αγώνων. Η τελευταία φάση των αγώνων αυτών, στο τέλος Ιουλίου, ανέδειξε νικητή τον Σύμβουλο του Τμήματος κ. Σούλην Κραβαρτόγιαννον, που σε ειδική πανηγυρική συνεδρίαση του Δ. Συμβουλίου πήρε το κύπελλο που αθλοθέτησε το Τμήμα.
Στις 26 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε πετυχημένη εκδρομή με 33 άτομα και με αρχηγό τον κ. Τάκη Κανάτα στην Αγόριανη του Παρνασσού, όπου έγινε χωριάτικο γλέντι με ψητά αρνιά.
Μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε, τουλάχιστον για το πρώτο μέρος του δελτίου αυτού ότι έχει γραφτεί από τον Γ. Γάτο. Από τότε λοιπόν στα 33 του χρόνια, ως το τέλος της ζωής του, με τις αποτυπωμένες στη δωρεά της βιβλιοθήκης του ?Υποθήκες? ο αλησμόνητος φίλος οραματιζόταν και πάσχιζε για μια ουσιαστική πνευματική ανάπτυξη του τόπου. Κύκλους πνευματικής δραστηριότητας του τμήματος Π.Λ. εξ αρχής. Όχι εξορμήσεις μόνο για απόλαυση. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου. Στην πατρίδα του πρωτοπόρου Δημ. Λουκόπουλου (1874-1943), πρώτα η επαφή με το λαογραφικό αρχείο της ακαδημίας Αθηνών και ύστερα με το διδασκαλικό σύνολο Παρνασσίδας. Δεύτερο βήμα οι διαβουλεύσεις όπου τέθηκαν οι βάσεις προγραμματισμού των εξορμήσεων, διάσωσης και συλλογής του λαογραφικού και του ιστορικού υλικού. Και τρίτο βήμα η σύνταξη κανονισμού καθοδήγησης για την εκπόνηση του λαογραφικού έργου.
Η λαογραφία επιστημονικά θεμελιωμένη στην Ελλάδα απ? τον Νικ. Πολίτη (18..-19..) μετά το παπαρρηγοπούλειο τρίσημο σχήμα της ενότητας της ελληνικής ιστορίας υπήρξε η δεύτερη δεξαμενή επιχειρημάτων αντίκρουσης των υπονομευτικών για τον ελληνισμό θεωριών του Φαλμεράυερ και ισχυροποίησης των στοιχείων της εθνικής ταυτότητας για τους αγώνες απελευθέρωσης και ενσωμάτωσης στον εθνικό κορμό των αλύτρωτων της Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας, Θράκης και των νησιωτών του Αιγαίου.
Συναισθανόμενος τη σημασία της προσπάθειας συγκέντρωσης του λαογραφικού υλικού του τόπου μας, ο Γ. Γάτος αγωνίζεται για την επιστημονική μεθόδευση του εγχειρήματος. Πέραν του Δημ. Λουκόπουλου που συνέλεξε πολύτιμο λαογραφικό υλικό κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, το Θέρμο Τριχωνίδας όπου υπηρετούσε ως εκπαιδευτικός, απ? τη Φωκίδα πέρασαν συγκεντρώνοντας και στη συνέχεια εκδίδοντας σε βιβλία επεξεργασμένο το θησαύρισμά τους η Μέλπω Μερλιέ (1922) στην Αρτοτίνα, η Ειρήνη Σπανδωνίδη (1926) Άνω Αγόριανη-Επτάλοφος.
Τις πρώτες μας εμπειρίες, μαθητές στο Γυμνάσιο Άμφισσας στα μέσα της δεκαετίας του ?70 όσον αφορά τη λαογραφία και τους τρόπους συγκέντρωσης υλικού, λάβαμε απ? την αραχωβίτισσα σεβαστή μας καθηγήτρια κ. Λούσκου. Με τον επίσης φιλόλογο σύζυγό της κ. Ε. Νικολιδάκη έχουν κομίσει στην επιστήμη και την κοινωνική αυτοσυνειδησίας της ευρύτερης περιοχής ένα μεγάλο σε ποιότητα και όγκο συγγραφικό έργο που είναι σε εξέλιξη. Τη λαογραφία έχει υπηρετήσει συνειδητά και με αφοσίωση μια ολόκληρη ζωή με έρευνες συγγραφή και οργάνωση μουσείων σε Ρέθυμνο και Γαλαξείδι η πολυσέβαστη κ. Ροδούλα Κούμαρη-Σταθάκη έχοντας μαθητεύσει κοντά στην Αγγελική Χατζημιχάλη. Στο δεύτερο ημίτομο της «Φωκίδας της Επανάστασης» ο Ευθ. Σταθόπουλος περιλαμβάνει
Ο κατάλογος των προσώπων που ασχολήθηκαν με τη λαογραφία και το υλικό που συνέλεξαν κι έχουν δημοσιεύσει σχετικά με τη Φωκίδα ξεπερνάει τα όρια ενός άρθρου επαρκώς κατατοπιστικού. Όσο για ένα σύγχρονο τμήμα περιηγητικής λέσχης είναι απαραίτητο και σήμερα στον τόπο. Άλλο τόσο αναγκαίο είναι κι ένα βιβλίο καταγραφής των ως τώρα λαογραφικών ερευνών, δημοσιεύσεων κι εκδόσεων.
Δημήτρης Λουκόπουλος
Ευθύμιος Σταθόπουλος